ਮੌਜੀ ਫ਼ਨਕਾਰ ਹੈ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਰਮਤਾ (1)

ਨਿੰਦਰ ਘੁਗਿਆਣਵੀ

ਅਸੀਂ ਉਹਦੇ ਬੂਹਿਓਂ ਬਾਹਰ ਹੋਏ, ਉਹ ਵਿਦਾ ਕਰਕੇ ਪਿੱਛੇ ਖਲੋ ਗਿਆ। ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ, "ਓ ਭਾਈ, ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਛੱਡ ਚੱਲੇ ਓ?"

ਮੈਂ ਪਿੱਛਾ ਭਉਂਕੇ ਪੁੱਛਿਆ, "ਕੀ?" ਉਹਨੇ ਮਜ਼ਾਕੀਆ ਲਹਿਜੇ 'ਚ ਆਖਿਆ, "ਆਪਣਾ ਦਿਲ।" ..ਤੇ ਉਹ ਮੰਦ-ਮੰਦ ਮੁਸਕ੍ਰਾਉਣ ਲੱਗਿਆ..ਬੁੱਢਾ ਤੇ ਮੌਜੀ ਫ਼ਨਕਾਰ..ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਰਮਤਾ।
ਜਦ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ਾਕ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਦੀਆ ਕੱਚ ਦੇ ਬੰਟਿਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚਮਕਣ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਸਾ ਸਿੰਘ ਮਸਤਾਨਾ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਏਨਾ ਛੇੜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਖਿਝ ਕੇ ਮਸਤਾਨਾ ਏਹਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਝਾੜਦਾ, "ਓ ਬਸ ਵੀ ਕਰਜਾ ਹੁਣ ਤੇ ਮਾਂਈ ਯਾ..ਹੱਦ ਈ ਕਰੀ ਜਾਨਾ ਏਂ..ਕਦੀ ਚੁੱਪ ਵੀ ਰਹਿਆ ਕਰ।"
ਮਸਤਾਨੇ ਦੇ ਪਿੰਡੇ 'ਤੇ ਵਾਲ ਬਹੁਤ ਸਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਵੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਮਕਾਲੀ ਗਾਇਕ-ਗਾਇਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਸੇ-ਮਜ਼ਾਕ ਦਾ ਪਾਤਰ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਰਮਤੇ ਨੇ ਗੱਲ ਸੁਣਾਈ, "ਇੱਕ ਵੇਰਾਂ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਕੱਠੇ ਸਾਂ..ਸ਼ਿਮਲੇ ਵੱਲ ਕਿਸੇ ਥਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸੀ..ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਢਾਬੇ 'ਤੇ ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਰੁਕ ਗਏ..ਉਥੇ ਲਾਗੇ ਈ ਇੱਕ ਮਦਾਰੀ ਰਿੱਛ ਤੇ ਰਿਛਣੀ ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਹਿੰਦੀ ਅਖੇ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖ ਲਈਏ..ਮੈਂ ਮਦਾਰੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਵਈ ਕਿੰਨੇ ਪੈਸੇ ਲਏਂਗਾ? ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਪੰਜ ਰੁਪਏ ਮੰਗੇ..ਮੈਂ ਮਦਾਰੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੂੰ ਦੋ ਰੁਪਏ ਕੱਢ..ਤੈਨੂੰ ਅਸੀਂ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦਿਖਾ ਦਿੰਦੇ ਆਂ..ਲਾਹ ਵਈ ਮਸਤਾਨਿਆਂ ਕੱਪੜੇ ਤੇ ਦਿਖਾ ਤਮਾਸ਼ਾ..ਇਹ ਸੁਣ ਮਸਤਾਨਾ ਬੜਾ ਭੁੜਕਿਆ ਤੇ ਬੁੜ-ਬੁੜ ਕਰਦਾ ਢਾਬੇ ਅੰਦਰ ਵੜ ਗਿਆ।"

ਸਾਲ 2008 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਭਾਗਭਰੀ ਰਹੀ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਰਮਤਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਖੁੱਲੀ੍ਹਆਂ ਗੱਲਾਂ-ਬਾਤਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਵੇਲਾ ਵੀ ਲੱਭ ਪਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਤਾਂ ਕਦੀ ਸੋਚਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਕਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਰਮਤੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਜਾ ਕੇ ਬੈਠਾਂਗਾ, ਗੱਲਾਂ ਕਰਾਂਗਾ, ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਪਕੌੜੇ ਖਾਵਾਂਗਾ..ਚਾਹ ਪੀਵਾਂਗਾ! ਇਕਬਾਲ ਮਾਹਲ ਦੀ ਕਿਤਾਬ 'ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਸੌਦਾਗਰ' ਵਿੱਚ ਜਦ ਰਮਤੇ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਲੰਮਾ-ਚੌੜਾ ਰੇਖਾ ਚਿਤਰ ਨੁਮਾ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਇਵੇਂ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਰਮਤੇ ਦੇ ਸਾਂਵੇ ਦੇ ਸਾਂਵੇ ਹੀ ਦੀਦਾਰ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣ!

ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬੌਰੀਏ ਵਿਆਹ-ਸ਼ਾਦੀ ਸਮੇਂ ਦੋ ਮੰਜੇ ਜੋੜ ਕੇ ਉੱਤੇ ਸਪੀਕਰ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਤੇ ਰਮਤੇ ਦੇ ਰੀਕਾਰਡ ਗੂੰਜਦੇ। ਰਮਤੇ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਰੁਪੱਈਆਂ ਦੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਹੋਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਦਿਨ-ਰਾਤ। ਜਦ ਉਹਦੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦੇ ਤਵੇ ਬਣੇ ਉਦੋਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਜੰਮਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਾਂ। ਸੁਰਤ ਸੰਭਲਣ 'ਤੇ ਜਦ ਰਮਤੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕੰਨੀਂ ਪਈ ਤਾਂ ਸੋਚਣ ਲੱਗਿਆ ਸਾਂ ਕਿ ਇਹ ਕੌਣ ਹੋਊ?ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਊ? ਏਹ ਤਾਂ ਮੇਮਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੈ..ਮੇਮਾਂ ਦੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਣੈ! ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਫ਼ਤਾ-ਹਫ਼ਤਾ ਭਰ ਰਮਤੇ ਦੇ ਤਵੇ ਗੂੰਜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਕਦੇ ਉਹ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਸੈਰ ਕਰਵਾਉਂਦਾ..ਕਦੇ ਵਲੈਤ ਦੀ ਦੀ..ਕਦੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਤੇ ਕਦੇ ਸਾਊਥ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੀ...ਉਹਦਾ ਤੂੰਬਾ ਟੁਣਕਦਾ ਈ ਰਹਿੰਦਾ ਆਏ ਦਿਨ।
ਰਮਤੇ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਇੱਕ ਨਮੂਨਾ ਇੱਥੇ ਦੇ ਕੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਯਾਦ ਦਿਲਵਾਉਂਦੇ ਹਾਂ:
ਬੀ. ਏ. ਪਾਸ ਪਟੋਲ੍ਹੇ ਵਰਗੀ ਜਦ ਮੈਂ ਤੀਵੀਂ ਲਿਆਇਆ
ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪਈਆਂ ਧੁੰਮਾਂ ਰਮਤੇ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ
ਬੇ-ਘਰ ਤੋਂ ਘਰ ਵਾਲਾ ਬਣਿਆ ਲੁੱਟਾਂ ਨਿੱਤ ਬਹਰਾਂ
ਆਕੜ-ਆਕੜ ਟੁਰਦਾ ਨਾਲੇ ਵੱਟ ਮੁੱਛਾਂ ਨੂੰ ਚਾੜ੍ਹਾਂ
ਛੱਤ ਪਾੜ ਕੇ ਦੇਂਦਾ ਏ ਰੱਬ ਹੱਥ ਓਸ ਦੇ ਲੰਮੇ
ਦਸਵਾਂ ਮਹੀਨਾਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸਾਰੀ ਕੁੱਕੂ ਹੋਰੀਂ ਜੰਮੇ...
ਟੋਰਾਂਟੋ ਰਹਿੰਦਾ ਗਾਇਕ ਮਨਜੀਤ ਉੱਪਲ ਜਦ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਦੱਸਦਾ, "ਹੁਣੇ ਪਾਪਾ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਕੇ ਆਇਆਂ...ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੂਵ ਹੋਣੈ...ਹੁਣ ਨਿੱਕਾ ਘਰ ਲਿਐ...ਵੱਡਾ ਘਰ ਸੰਭਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ...ਦੋਵੇ ਜੀਅ ਨੇ...ਪਾਪਾ ਜੀ ਤੇ ਬੀਜੀ...ਬੁੱਢੇ ਨੇ...ਜੁਆਕ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ...ਜੁਆਕ ਵੀ ਸਾਰੇ ਏਧਰ ਦੇ ਜੰਮਪਲ ਨੇ..ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਈ ਐ ਏਧਰਲੇ ਜੁਆਕ...?" ਮਨਜੀਤ ਰਮਤੇ ਨੂੰ 'ਪਾਪਾ ਜੀ' ਤੇ ਉਹਦੇ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੂੰ 'ਬੀਜੀ' ਕਹਿੰਦਾ। ਰੋਜ਼ ਵਾਂਗ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਬਾਹਰ ਦੇ ਨਿਕੇ-ਮੋਟੇ ਕੰਮ ਧੰਦੇ ਵੀ ਨਿਪਟਾ ਦੇਂਦਾ। ਜਦ ਮੈਂ ਮਨਜੀਤ ਨੂੰ ਰਮਤੇ ਦੇ ਜੁਆਕਾਂ ਬਾਰੇ ਪੁਛਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਗੱਲ ਟਾਲ ਕੇ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਆਣ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, "ਪਾਪਾ ਜੀ ਤੇਰਾ ਏਧਰ 'ਅਜੀਤ ਵੀਕਲੀ' ਵਾਲਾ ਛਪਦਾ ਕਾਲਮ ਪੜ੍ਹਦੇ ਨੇ 'ਬਾਵਾ ਬੋਲਦਾ ਹੈ'..ਮੈਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਉਹਨੂੰ ਘਰ ਲੈ ਕੇ ਆ..ਚੱਲੇਂਗਾ ਮੇਰੇ ਨਾਲ?"
ਰਮਤੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰ-ਸੁਣ ਕੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਿੰਡ ਚੇਤੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਰਮਤੇ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜਦੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ । ਮਨਜੀਤ ਨਾਲ ਰਮਤੇ ਦੇ ਘਰਜਾਣ ਦਾ ਤੈਅ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨਿੱਤ ਹੀ ਅੱਗੇ ਪੈ ਜਾਦਾ ਸੀ। ਬੜੇ ਦਿਨ ਇਵੇਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਮਨਜੀਤ ਕਹਿੰਦਾ, "ਪਾਪਾ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਕੱਲ੍ਹ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਆਉਂਦਾ ਨਹੀਂ...ਮਖੌਲ ਕਰਦੈ..ਜਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮਝਦਾ ਨਹੀਂ..ਲਿਖਦੈ ਚੰਗੈ ਮੁੰਡੈ..ਪਰ ਆਹ ਗੱਲ ਠੀਕ ਨੀ੍ਹ ਲੱਗੀ ਉਹਦੀ।" ਮਨਜੀਤ ਨੇ ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਆਖ ਸੁਣਾਈ ਸੀ। "ਹੁਣ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਸੌ ਰੁਝੇਵੇਂ ਵੀ ਛੱਡਣੇ ਪੈ ਜਾਣ..ਜਾਣਾ ਹੀ ਹੈ ਕੱਲ ਮਨਜੀਤ ਆਪਾਂ।"
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਹਫ਼ਤੇ)